خانه وثوق الدوله در آستانه ويراني قرار گرفت
خانه وثوق الدوله كه نزديك 200 سال است در كوچه ميرزا محمد وزير جاي دارد ، اكنون با فرا رسيدن فصل سرما و نبود حفاظت هاي لازم رو به نابودي است .اين در حالي است كه به گفته كارشناسان ميراث فرهنگي، معماري اين خانه منحصر به فرد بوده و نوعي هماهنگي خاص در معماري و هنر ايران از بزرگ‌ترين تا ظريف‌ترين عناصر آن را در برمي گيرد.
خبرگزاري ميراث فرهنگي _ گروه ميراث فرهنگي _ احتمال فرو ريزي ديوارهاي خانه وثوق الدوله با فرا رسيدن زمستان و نبود حمايت هاي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان تهران به منظور ساماندهي اين بناي تاريخي افزايش يافته است.
اين بنا كه در خيابان اميركبير، حد فاصل چهارراه سرچشمه و سه راه امين حضور، كوچه ميرزا محمد وزير قرار دارد ، در 1253 ق يا 1211 ش، در زمان محمدشاه قاجار براي يكي از صاحب منصبان دوره قاجاريه به نام ميرزا محمد قوام‌الدوله آشتياني برپا شد.
«علي اسدي » ،سرايدار اين خانه كه از ورود مراجعه كنندگان براي بازديد خانه وثوق الدوله نگران است به CHN در اين باره مي‌گويد:«خطر ريزش ديوارها افزايش يافته است و اگر مراجعه كنندگان نامه بازديد از ميراث نداشته باشند هرگز اجازه ورود نمي‌دهم چون نمي‌توانم در اين مورد و با توجه به امكان فرو ريزي آجرها، مسئوليتي قبول كنم .»
به گفته وي ، ديوارهاي خانه وثوق الدوله به شدت نياز به مرمت و بازسازي دارد و بارها با سازمان ميراث فرهنگي تهران در اين باره مكاتبه شده اما تا كنون پاسخي به اين نامه ها داده نشده است.
اين سرايدار با نشان دادن ترك ديوارها و نفوذ آب به پيكر اين بنا ، اظهار مي‌كند:«از مسئولان تقاضا دارم تا به اين بنا رسيدگي كنند تا اين يادگار ديرين پا برجا بماند.»
اسدي با يادآوري اينكه قرار بود زماني مرحوم دكتر شيرازي مقدمات ساماندهي اين بنا را كه اكنون به عنوان دفتر ايكوموس فراهم كند ، به CHN مي‌گويد :« قرار بود آقاي دكتر ساماندهي اينجا را آغاز كند كه اجل مهلتش نداد .»
به گفته وي با توجه به اين كه مرمت بنا نيمه تمام مانده، بايد براي حفظ بخش‌هاي نيمه تمام مرمتي، از پوشش برزنتي استفاده شود و اين در حالي است كه اكنون اين پوشش فرسوده شده و پنجره‌هاي خانه در معرض نور و آسيب‌هاي جوي قرار گرفته‌اند.
«سوده پور»، يكي از كارشناسان ناظر بافت تاريخي ،درباره اين بنا به CHN مي‌گويد:« بارها در زمينه ساماندهي اين بنا با سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان تهران مكاتبه شده است.»
از خصوصيات اين بنا بايد نظم و تقارني را نام برد كه با آجر و چوب در نماي ساختمان به وجود آمده است.
وجود هفت دري در اين بنا از جمله عوامل مهم زيبايي آن محسوب مي‌شود.
هفت دري جزو عنصرهاي معماري ايراني‌اسلامي است.
در حياط بيروني يك حوض و چند باغچه تعبيه شده است. قرينه اين حياط نيز حياط ديگري است كه حياط اندروني محسوب مي‌شود و داراي باغچه و حوض است. اين دو حياط با چند راهرو به هم‌ديگر مرتبط مي‌شوند.
از ويژگي‌هاي ديگر وجود دو بادگير و يك شيرواني در بام بنا است كه انسان را براي رفتن به طبقات بالا بر مي‌انگيزد. اين دو بادگير قرينه هم هستند. در معماري ايراني از زماني دور دست ، بادگير با نام‌هاي گوناگوني چون <بادهنج>، <باتخال>، <خيشود> و <خيشان> به كار مي‌رفته است.
كار بادگير خنك كردن هواي جايگاه سكونت مردم بوده و تهويه داخل ساختمان را انجام مي‌داده است. بادگيرها علاوه بر خنك كردن و تهويه هوا، جنبه تزييني نيز داشته و از مشخصات بارز خانه‌هاي قديمي اشرافي بوده است. يك بادگير به طوركلي برجي چهارگوشه است كه تا بلنداي بام خانه‌ها ساخته مي‌شود. اندازه چهارگوش بادگير 2 * 2 متر است. در اطراف برج بادگير، شكاف‌هاي عمودي جاسازي مي‌شد كه داراي چندپره بوده و باد پس از برخورد با اين پره‌ها از كانال بادگير به ميان برج و ساختمان راه مي‌يافت.
در اين بنا نماي بادگير از آجر تهيه شده است و تزيينات قسمت فوقاني هر شيار داراي ارسي و آينه است كه اين عامل هماهنگي كامل بين تزيينات نقاط مختلف بنا را نشان مي‌دهد. اين هماهنگي در كار معماري و هنر ايران از بزرگ‌ترين تا ظريف‌ترين عناصر را شامل مي‌شود.
ورود به قسمت داخل بنا از حياط بيروني و دروني و از طريق دو راه پله انجام مي‌شود. طبقه‌اول متشكل از دو تالار بزرگ به نام‌هاي آينه و تبني يا سفره‌خانه و دو راهرو و سه اتاق كوچك است. طبقه دوم نيز متشكل از دو راهرو و شش اتاق است كه يك راهرو و سه اتاق در ضلع غربي و يك راهرو و سه اتاق ديگر در ضلع شرقي بنا شده است. زير زمين ساختمان در قسمت زيرين تالار آينه و تبني قرار گرفته كه تنها از حياط اندروني مي‌توان به آن وارد شد.
آرايش درها از نوع گره‌سازي با چوب است. نور طبيعي زيرزمين در دو ضلع شمالي و جنوبي از طريق آجرهاي لعاب دار آبي رنگ موسوم به <پاچنگ> تأمين مي‌شود. ديوارها از خشت و سقف از تيرچه ساخته شده است. تزيينات بنا آينه كاري و نقاشي گل و مرغ روي گچ و مقرنس كاري و گچ‌بري است، و كف اتاق‌ها با كاشي‌هاي ابرو باد پوشانده شده است. بيش‌ترين تزيينات بنا را مقرنس كاري‌هاي زيبا تشكيل مي‌دهد. در ابتدا نقاشي‌ها به طور كامل ايراني بوده‌است، ولي با بازسازي مجدد، تزيينات و نقاشي‌ها فرنگي شده كه بيش‌تر آن‌ها اثر لطف‌علي شيرازي است. اتاق يا تالار آينه اين مجموعه كه در طبقه هم‌كف و در قسمت شمالي خانه قرار دارد و از ديگر اتاق‌هاي جانبي بزرگ‌تر است، مخصوص پذيرايي از ميهمانان و سياست‌مداران وقت بوده است، و از بخش اندروني خانه مجزا است. تزيينات اين تالار به دليل رفت و آمد رجال كشورهاي غربي، از الگوهاي غربي پيروي كرده‌است. تصاوير زنان فرنگي به‌صورت كارت پستال در ميان آينه‌كاري‌ها و موتيف‌هاي گچ‌بري نشان‌دهنده اين مطلب است.
در اين اتاق سه ارسي، هفت پنجره ارسي، سه در چوبي و چهار طاقچه وجود دارد. ارسي‌هاي اتاق دارايگره‌هاي كنده كاري شده و تزيينات چوبي ظريف و شيشه‌هاي رنگي است كه روي آن‌ها توسط هنرمندان نقاشي شده‌است. اين نقش‌ها كه به مرور زمان از بين‌رفته بود، بازسازي شده است. بيش‌تر كارهاي تزيينات‌ي و به خصوص آينه كاري‌هاي اين اتاق و آوردن تصاوير زنان دركار، از زمان ناصرالدين شاه رايج شده است. با وجود اين، هنرمندان ايراني نقوش فرنگي را چنان با نقوش ايراني آميختند كه تشخيص آن‌ها در ابتدا مشكل بوده و نياز به آشنايي بيش‌تري با تصوير سازي اين دوره دارد.
تالار ديگر بنا تالار تبني يا سفره‌خانه است كه در ضلع جنوبي واقع است و به دليل موقعيت جغرافيايي خاص و آفتاب‌گير بودن آن، به زمستان‌نشين موسوم است. در قسمت شمالي تالار تبني يك فرو رفتگي وجود دارد كه شاه‌نشين اتاق محسوب مي‌شود.
در تالار آينه و تالار سفره‌خانه، هفت ارسي جنوبي و هفت ارسي شمالي به صورت پنجره هستند و سه ارسي ميان تالار به صورت در كاربرد دارند. ارسي‌ها را معمولاً با شيشه‌هاي كوچك رنگين آرايش مي‌دادند كه علاوه بر زيبايي، عاملي براي شكست و تجزيه نور بودند و نور را به صورت رنگ‌هاي زيبا به داخل اتاق مي‌تاباندند. رنگ اين شيشه‌ها عبارتند از زرد آبي و قرمز و سبز كه بيش‌ترين رنگ به كار رفته در زمينه اين شيشه‌ها زرد است.
اتاق‌هاي جانبي به گوشواره‌هاي جانبي نيز معروف است. در طبقه اول و دوم، در دو طرف تالار آينه و سفره‌خانه در طرف شمال دو اتاق و يك دهليز قرار دارد. اتاق‌هاي جانبي واقع در طبقه هم‌كف، در ضلع شمالي كوچك‌تر از اتاق‌هاي مشابه در طبقه فوقاني است و علت آن اين است كه در جلوي اتاق جانبي طبقه هم‌كف سكويي قرار دارد كه درب و دو پنجره را به طور كامل قرينه مي‌كند. اين سكو به اتاق جانبي ضلع شمالي هم‌جوار سكو متصل است. اندازه اتاق شمالي حدود 12 مترمربع است. ابعاد اين اتاق نسبت به اتاق‌هاي جنوبي كوچك‌تر است.
اتاق‌ها داراي درهايي به عرض 60 سانتي‌متر است كه يكي از اين درها به راهرو و ديگري به دهليز ميان دو اتاق باز مي‌شود. اين دهليز تنها وسيله ارتباطي بين دو اتاق شمالي و جنوبي محسوب مي‌شود. مجموع اتاق‌ها در كل ساختمان هشت عدد و چهار دهليز است كه همگي تنها به راهروهاي كنار خود راه دارند. تزيينات اين اتاق‌ها به طور كامل مشابه يك‌ديگر و همه اتاق‌ها داراي پنجره‌هاي ارسي هستند.
ديوارها داراي گچ‌بري و نقاشي از گياهان تزييني و اسليمي است. بيش‌تر قسمت‌هاي اين اتاق را فرورفتگي‌هايي در ديوار تشكيل داده است كه به مانند طاقچه عمل مي‌كنند. شايان ذكر است كه بيش‌تر طاقچه‌ها بازسازي شده است. احتمال داده مي‌شود كه روي نقاشي‌ها را با لايه‌اي از گچ پوشانده باشند، كه پس از انجام عمليات مرمتي از زير لايه گچ بيرون كشيده شده‌است. هم‌چنين، در حاشيه سقف، تزيينات مقرنس كاري وجود دارد. اين تزيينات جز و ارزنده‌ترين تزيينات اسلامي است كه از فرورفتگي‌ها و برجستگي‌هايي تشكيل مي‌شود كه هرچه به طرف سقف نزديك شود، بر تقسيمات آن افزوده و در نتيجه بر زيبايي آن اضافه مي‌شود.
در مجاورات اين خانه، حمام قوام‌الدوله قرار داشته كه درگذشته از اين خانه دري به حمام باز مي‌شده است.
مرمت اساسي بنا در فاصله سال‌هاي 1345 و 1350 به دست استاد محمد كريم پيرنيا انجام گرفت و مرمت كاشي‌هاي قاجاري نيز تحت نظر استاد حبيبيان انجام شده است.
خبرگزاري خط ميخي 